Εκπαιδευτική ηγεσία και στοχοκεντρική διοίκηση: απόψεις εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας

Abstract

Στόχος της συγκεκριμένης έρευνας είναι η διερεύνηση των απόψεων των εκπαιδευτικών της δημόσιας δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Κεντρικής Μακεδονίας, ως προς το μοντέλο της ηγετικής συμπεριφοράς που υιοθετούν οι διευθυντές. Μέσα από την προτεινόμενη μελέτη αναμένεται να δοθούν απαντήσεις στα ακόλουθα ερευνητικά ερωτήματα: • Ποιο είναι το κυρίαρχο μοντέλο ηγεσίας μετασχηματιστικό, συναλλακτικό, παθητικό; • Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ μετασχηματιστικής και συναλλακτικής ηγεσίας; • Υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των μοντέλων ηγεσίας και της (συνολικής) έκβασης της ηγεσίας; • Υπάρχει επίδραση των δημογραφικών χαρακτηριστικών σε κάθε μία από τις επιμέρους υποκλίμακες των διαφορετικών μοντέλων ηγεσίας και έκβασης ηγεσίας;

Η διάρθρωση της εργασίας επιμερίζεται σε δύο μέρη, στο θεωρητικό και το ερευνητικό. Το θεωρητικό πλαίσιο αποτελείται από τρία κεφάλαια. Το πρώτο εστιάζει στους όρους της κουλτούρας και του σχολικού κλίματος και τα μοντέλα που αναπτύχθηκαν για την ερμηνεία τους. Ειδικότερα, γίνεται μια σύντομη αναφορά στους παράγοντες και τις διαστάσεις του σχολικού κλίματος και τη σχέση διεύθυνσης και σχολικού κλίματος. Το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται στην σχολική ηγεσία, τις διαφορετικές μορφές της και την ανάπτυξη αντίστοιχων συμπεριφορών. Γίνεται μια αναφορά στην εννοιολογική αποσαφήνιση της ηγεσίας, του ηγέτη και του διευθυντή τόσο από την ελληνική όσο και τη διεθνή βιβλιογραφία. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται οι κυριότερες μορφές της, καθώς και τα γνωρίσματα του ηγέτη σε κάθε περίπτωση. Πιο συγκεκριμένα, αναλύονται η Θεωρία Χ και Ψ του D.McGregor, η Θεωρία της ωριμότητας και της ανωριμότητας του Argyris, το Διοικητικό Πλέγμα ή η διοικητική σχάρα (The Managerial Grid) των R. Blake και J. Mouton, η θεωρία ηγεσίας 3-d του W. Reddin, το μοντέλο των Vroom – Yetton, η ενδεχομενική θεωρία του Fiedler, το μοντέλο του Burns και οι σύγχρονοι τύποι ηγεσίας, η μετασχηματιστική ηγεσία, η συναλλακτική και η παθητική ηγεσία. Το τρίτο κεφάλαιο εξετάζει τη στοχοκεντρική διοίκηση και τη προσέγγιση του όρου διοίκηση στον χώρο της εκπαίδευσης. Στη συνέχεια αναλύει τις σύγχρονες πρακτικές διαχείρισης ανθρώπινου δυναμικού και τη συμβολή της Επικοινωνίας στην Αποτελεσματικότητα της Εκπαιδευτικής Μονάδας. Από τη μελέτη της βιβλιογραφίας διαπιστώνεται ο πολυσύνθετος ρόλος που συγκεντρώνει ένας ηγέτης διευθυντής. Η αποτελεσματικότητα της διοίκησης τεκμαίρεται από τον τρόπο με τον οποίο επιλέγει να διαχειρίζεται τα λοιπά εκπαιδευτικά μέλη ενός σχολικού οργανισμού, εναρμονίζοντας οποιεσδήποτε τυχόν αντεγκλήσεις που εμφανίζονται μεταξύ των εκπαιδευτών με τους κεντρικούς στόχους της εκπαίδευσης. Το δεύτερο μέρος της εργασίας αφορά στον σχεδιασμό και τις διαδικασίες για τη διενέργεια της έρευνας. Στο τέταρτο κεφάλαιο, επιλέγεται η κατάλληλη μεθοδολογική προσέγγιση και περιγράφονται οι διαδικασίες για τον καθορισμό του δείγματος. Έπειτα, παρουσιάζεται και αναλύεται το εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε για τη συλλογή δεδομένων. Επιπροσθέτως, περιγράφονται οι όροι διενέργειας της έρευνας, καθώς και οι τεχνικές που αφορούν στη διασφάλιση της αξιοπιστίας και της εγκυρότητας. Για τη μέτρηση της πλήρους έκτασης των ηγετικών στυλ, από το μετασχηματιστικό και το συναλλακτικό έως το παθητικό, επιλέχθηκε ως ερευνητικό εργαλείο το Πολυπαραγοντικό Ερωτηματολόγιο Ηγεσίας (M.L.Q.-5x) των Avolio και Bass, το οποίο επικεντρώνεται στα χαρακτηριστικά και τις συμπεριφορές των ηγετών και στην έκβαση της ηγεσίας. Συλλέχθηκαν 162 απαντημένα ερωτηματολόγια από εκπαιδευτικούς της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης στην Κεντρική Μακεδονία. Στο πέμπτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα, όπως διαμορφώθηκαν μετά τη στατιστική ανάλυση, και ελέγχεται κατά πόσο απαντούν στα ερευνητικά ερωτήματα. Στο έκτο κεφάλαιο, ακολουθεί η συζήτηση και η ερμηνεία των ευρημάτων, παρουσιάζονται τα κυριότερα συμπεράσματα και οι περιορισμοί της έρευνας σχετικά με το ερευνητικό εργαλείο και τις διαδικασίες υλοποίησής της, διατυπώνονται προτάσεις για τη συνέχιση της έρευνας. Από την στατιστική ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας και σε σχέση με το πρώτο ερευνητικό ερώτημα που αναφέρεται στο κυρίαρχο στυλ ηγεσίας διαφαίνεται η επικράτηση του μετασχηματιστικού μοντέλου με βαθμό εφαρμογής μέτριας ισχύος. Ακολουθεί το μοντέλο της συναλλακτικής ηγεσίας και έπεται το μοντέλο της παθητικής – προς αποφυγής ηγεσίας. Οι υψηλότεροι σε ομαδοποιημένο μέσο όρο παράγοντες προέρχονται και από τα δυο μοντέλα ηγεσίας. Ο υψηλότερος σε ισχύ παράγοντας είναι από τη συναλλακτική ηγεσία - Κατ’ Εξαίρεση Ηγεσία (active) «Μου εφιστά την προσοχή όταν δεν ανταποκρίνομαι στα standards» και έπεται ο παράγοντας «Εκφράζει την πεποίθηση ότι οι στόχοι θα επιτευχθούν» από την μετασχηματιστική ηγεσία - Εμπνευσμένη. Επίσης, προέκυψε ισχυρή θετική συσχέτιση μεταξύ της μετασχηματιστικής και συναλλακτικής ηγεσίας και πολύ ισχυρή μεταξύ της μετασχηματιστικής και των μεταβλητών της συνολικής έκβασης της ηγεσίας «επιπρόσθετης προσπάθειας» των εκπαιδευτικών, της «αποτελεσματικότητας» της ηγετικής συμπεριφοράς και της «ικανοποίησης». Υπάρχει επίδραση των δημογραφικών χαρακτηριστικών σε κάθε μία από τις επιμέρους υποκλίμακες των διαφορετικών μοντέλων ηγεσίας και έκβασης ηγεσίας, σύμφωνα με την ανάλυση που πραγματοποιήθηκε με τους πίνακες διασταύρωσης όπου μελετήθηκαν τα δημογραφικά στοιχεία και 57 στατιστικά σημαντικοί παράγοντες με την προϋπηρεσία στην εκπαίδευση να επιδρά σε 29 υποκλίμακες, την ηλικία σε 20 υποκλίμακες, την σχέση εργασίας σε 6 υποκλίμακες, την εκπαίδευση σε 5 υποκλίμακες, το φύλο σε 4 υποκλίμακες και τα έτη εργασίας σε 2 υποκλίμακες. Έπεται η παράθεση των βιβλιογραφικών αναφορών και το παράρτημα, όπου παρουσιάζονται, αναλυτικά, η επιστολή για την ενημέρωση των συμμετεχόντων στην έρευνα και το ερευνητικό εργαλείο.

The aim of this research is to investigate the views of the teachers of the public secondary education in Central Macedonia, regarding the model of leadership behavior adopted by the principals. The proposed study is expected to provide answers to the following research questions: • What is the dominant leadership model transformational, transactional, passive? • Is there a correlation between transformational and transactional leadership? • Is there a correlation between leadership models and (overall) leadership outcomes? • Is there an effect of demographic characteristics on each of the individual subscales of the different leadership models and leadership outcomes? The structure of the work is divided into two parts, the theoretical and the research. The theoretical framework consists of three chapters. The first focuses on the terms of culture and school climate and the models developed to interpret them. A brief reference is made to the factors and dimensions of school climate and the relationship between management and school climate. The second chapter focuses on school leadership, its different forms and the development of corresponding behaviors. A reference is made to the conceptual clarification of leadership, leader and manager from both Greek and international literature. Then, its main forms are presented, as well as the characteristics of the leader in each case. More specifically, D.McGregor's X and Y Theory, Argyris' Theory of maturity and immaturity, R. Blake and J. Mouton's Managerial Grid, the leadership theory 3- d by W. Reddin, the Vroom-Yetton model, Fiedler's contingency theory, Burns' model and modern types of leadership, transformational leadership, transactional and passive leadership. The third chapter examines goal-oriented management and the approach to the term management in the field of education. It then analyzes modern human resource management practices and the contribution of Communication to the Effectiveness of the Educational Unit. From the study of the literature, the multi-complex role of a manager leader is established. The effectiveness of administration is predicated on how it chooses to manage the other educational members of a school organization, harmonizing any potential objections that arise among educators with the central goals of education. The second part of the work concerns the planning and procedures for the conducting the research. In the fourth chapter, the appropriate methodological approach is chosen and the procedures for determining the sample are described. Then, the tool used for data collection is presented and analyzed. In addition, the conditions for conducting the research are described, as well as the techniques involved in ensuring reliability and validity. To measure the full range of leadership styles, from transformational and transactional to passive, the Multifactor Leadership Questionnaire (M.L.Q.-5x) by Avolio and Bass was chosen as a research tool, which focuses on the characteristics and behaviors of leaders and leadership outcome. 162 answered questionnaires were collected from secondary school teachers in Central Macedonia. In the fifth chapter, the results are presented, as they were formed after the statistical analysis, and it is checked whether they answer the research questions. In the sixth chapter, the discussion and interpretation of the findings follows, the main conclusions and limitations of the research are presented the research tool and its implementation procedures, proposals are formulated for the continuation of the investigation. From the statistical analysis of the research results and in relation to the first research question that refers to the dominant leadership style, the prevalence of the transformational model with a degree of application of moderate power can be seen. Next comes the transactional leadership model and then comes the passive – avoidant leadership model. The highest grouped average factors come from both leadership models. The factor with the highest validity is from the transactional leadership - Exceptional Leadership (active) "He draws my attention when I do not meet the standards" followed by the factor "Expresses the belief that the goals will be achieved" from the transformational leadership - Inspirational. Also, a strong positive correlation emerged between transformational and transactional leadership, and a very strong one between transformational and the overall leadership outcome variables of teachers' extra effort, leadership behavior effectiveness, and satisfaction. There is an effect of demographic characteristics on each of the individual subscales of the different models of leadership and leadership outcomes, according to the cross-tabulation analysis where demographics and 57 statistically significant factors were studied, with prior experience in education affecting 29 subscales, age in 20 subscales, employment in 6 subscales, education in 5 subscales, gender in 4 subscales and years of work in 2 subscales. Next is the citation of the bibliographic references and the appendix, where the letter to inform the research participants and the research instrument.