Διερεύνηση των βασικών αιτιών αποβιομηχάνισης στην Β. Ελλάδα

Abstract

Το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης , το οποίο αποτελεί το κύριο αντικείμενο της παρούσης εργασίας, εμφανίσθηκε σε πολλές από τις καθιερωμένες βιομηχανικές χώρες του κόσμου, κυρίως στα τέλη της δεκαετίας του 1960, αν και όπως θα δούμε η έννοια είχε αρχίσει να απασχολεί τους ερευνητές ήδη από τη δεκαετία του 1940. Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να πούμε ότι το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης αποτελεί μια διαδικασία κοινωνικής και οικονομικής αλλαγής που προκαλείται από την κατάργηση ή τη μείωση της βιομηχανικής δραστηριότητας σε μια χώρα ή περιοχή, ειδικά της βαριάς βιομηχανίας ή της μεταποιητικής βιομηχανίας. Ουσιαστικά, η έννοια της αποβιομηχάνισης αναφέρεται σε μια αντιαναπτυξιακή διαδικασία, και εμφανίζεται ως το αντίθετο της εκβιομηχάνισης. Εξετάζοντας το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης σε παγκόσμια κλίμακα διαπιστώνουμε ότι μεταξύ των επιμέρους οικονομιών, η αποβιομηχάνιση ξεκίνησε σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και έχει εξελιχθεί με διάφορες ταχύτητες. Επιπρόσθετα, οι επιπτώσεις της αποβιομηχάνισης διαφέρουν από χώρα σε χώρα καθώς εξαρτώνται από πολλούς εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες. Ενώ σε γενικές γραμμές, η αποβιομηχάνιση συνδέεται με αρνητικές επιπτώσεις, με κυριότερη αυτή της ανεργίας, υπάρχουν πολλοί οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η αποβιομηχάνιση δεν αποτελεί αναγκαστικά αρνητικό φαινόμενο. Αρκεί φυσικά, να μπορέσουν οι συνέπειες του φαινομένου να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά (για παράδειγμα μέσω της αποτελεσματικής απορρόφησης του εργατικού δυναμικού σε άλλους τομείς, όπως τον τομέα των υπηρεσιών). Σκοπός της παρούσης εργασίας είναι να εξετασθεί αρχικά το θεωρητικό υπόβαθρο του φαινομένου της αποβιομηχάνισης, να δοθούν στοιχεία τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, αλλά και να εξεταστεί το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης συγκεκριμένα στην περιοχή της Βόρειας Ελλάδας. Στο πρώτο μέρος της παρούσης εργασίας παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο του φαινομένου της αποβιομηχάνισης. Αρχικά (ενότητα 1.1), επιχειρείται η εννοιολογική προσέγγιση του φαινομένου της αποβιομηχάνισης, η οποία βασίζεται στην ανασκόπηση τόσο της εγχώριας όσο και της διεθνούς βιβλιογραφίας, έτσι ώστε να γίνουν αντιληπτές όλες οι παράμετροι του φαινομένου. Στη συνέχεια (ενότητα 1.2), παρουσιάζονται τα αίτια εμφάνισης του φαινομένου της αποβιομηχάνισης. Η διερεύνηση των αιτιών του φαινομένου βασίζεται σε εμπεριστατωμένες απόψεις και διεθνείς έρευνες οι οποίες ασχολούνται με το πολυδιάστατο αυτό ζήτημα, καθώς όπως αναφέρθηκε και ανωτέρω, το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης παρουσιάσθηκε σε διαφορετικές χρονικές στιγμές και για διαφορετικούς λόγους σε πολλές περιπτώσεις κρατών. Έπειτα (ενότητα 1.3), γίνεται μια προσπάθεια καταγραφής των επιπτώσεων του φαινομένου της αποβιομηχάνισης. Και στο σημείο αυτό, αναλύονται δεδομένα από τη διεθνή βιβλιογραφία, καθώς οι επιπτώσεις καλύπτουν πολλούς τομείς πέραν της οικονομίας, όπως για παράδειγμα κοινωνικούς και χωρικούς. Το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης ωστόσο, παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις από χώρα σε χώρα. Έτσι, στο τέταρτο μέρος της παρούσης εργασίας (Παράγραφος 1.4), παρουσιάζεται το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης μέσω συγκεκριμένων παραδειγμάτων από την παγκόσμια αγορά. Συνεχίζοντας στην επόμενη ενότητα (ενότητα 1.5), παρουσιάζονται ενδιαφέροντα στοιχεία τα οποία αφορούν συγκεκριμένα την αποβιομηχάνιση στην Ελλάδα. Αν και γενικά, το φαινόμενο ακολούθησε στη χώρα μας τις παγκόσμιες και ευρωπαϊκές τάσεις, υπάρχουν ορισμένες ιδιαιτερότητες οι οποίες αναλύονται μέσω χρήσιμων στοιχείων από την εξέλιξη της ελληνικής βιομηχανίας. Στην τελευταία ενότητα του θεωρητικού πλαισίου (ενότητα 1.6), παρουσιάζεται το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης στη Βόρεια Ελλάδα. Η Βόρεια Ελλάδα, αν και αποτέλεσε σημαντικό βιομηχανικό κέντρο, τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι πλήττεται σημαντικά από το φαινόμενο της αποβιομηχάνισης. Στην παρούσα ενότητα, παρουσιάζονται ενδιαφέροντα στοιχεία για την βιομηχανική παραγωγή στην Βόρεια Ελλάδα, καθώς και για το πώς έχει εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια. Στο δεύτερο μέρος της παρούσας εργασίας παρουσιάζεται η πρωτογενής έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της πτυχιακής εργασίας. Αρχικά (ενότητα 2), αναλύεται ο σχεδιασμός και η μεθοδολογία της έρευνας και συγκεκριμένα το πλαίσιο της έρευνας (ενότητα 2.1.), η μεθοδολογία της (ενότητα 2.2.), οι ερευνητικοί στόχοι (ενότητα 2.3.), το ερευνητικό εργαλείο (ενότητα 2.4.), οι ομάδες στόχου (target group) και η διαδικασία συλλογής και επεξεργασίας των ερωτηματολογίων (ενότητα 2.5.). Στην συνέχεια στην επόμενη ενότητα (ενότητα 3.) αναλύονται τα αποτελέσματα της έρευνας και συγκεκριμένα αναλύονται τα στοιχεία των ερωτώμενων (ενότητα 3.1.), τα στοιχεία των επιχειρήσεων (ενότητα 3.2.) και τα στοιχεία μετακίνησης των επιχειρήσεων στο εξωτερικό (ενότητα 3.3.). Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων της έρευνας, εξάγονται ορισμένα βασικά συμπεράσματα (ενότητα 3.3.). Τα συμπεράσματα αυτά ακολουθούν τη δομή των ενοτήτων του ερωτηματολογίου. Τέλος από το σύνολο των δυο μερών της εργασίας (θεωρητικού και ερευνητικού) εξάγονται ορισμένα βασικά γενικά συμπεράσματα. Τα συμπεράσματα έχουν να κάνουν με την γενικότερη προβληματική της εργασίας και συγκεκριμένα με τα βασικά αίτια αποβιομηχάνισης.