Οι μεταμορφώσεις του αστικού χώρου στο Σιδηρόκαστρο

Abstract

Η σημερινή μορφή της πόλης του Σιδηροκάστρου προέρχεται κυρίως από την εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου που εγκρίθηκε το 1934. Λίγα γνωρίζουμε για την πολεοδομική οργάνωση του οικισμού το προηγούμενο διάστημα. Με εξαίρεση ένα χειρόγραφο σχέδιο του 1832 οι πηγές είναι φειδωλές. Η έλλειψη πηγών για τους μικρούς οικισμούς του βορειοελλαδικού χώρου κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο, όπως το Σιδηρόκαστρο, δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο. Απαντάται σε πολυάριθμες περιπτώσεις οφειλόμενη κυρίως στα πολεμικά γεγονότα και στις ασταθείς συνθήκες που επικράτησαν στην περιοχή κατά τον ύστερο 19ο αι. και το πρώτο μισό του 20ού αι. Την έλλειψη πρωτογενών χαρτογραφικών πηγών έρχεται να καλύψει μια σειρά από μελέτες που εκδόθηκαν τα τελευταία χρόνια και επιχείρησαν να ερμηνεύσουν τις διαδικασίες δημιουργίας του αστικού χώρου μέσα από δύο βασικούς άξονες προσέγγισης. Ο πρώτος άξονας εξετάζει τους οικισμούς στα πλαίσια των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων δίνοντας έμφαση στις πολεοδομικές ρυθμίσεις και στις θεσμικές παρεμβάσεις (κατεδαφίσεις τειχών, ευθυγραμμίσεις δρόμων, πυράντοχες κατασκευές, κ.λπ.). Ο δεύτερος άξονας προσεγγίζει το χώρο ως προϊόν της ανώνυμης ή παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, δίνοντας έμφαση στους τρόπους κατασκευής των μεμονωμένων κτισμάτων. Όσον αφορά το Σιδηρόκαστρο η μετάβαση από τον οθωμανικό στο σύγχρονο οικισμό σημαδεύτηκε από την τομή της έλευσης των προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής, την έγκριση του πολεοδομικού σχεδίου του 1934 και τις αλλαγές σε θεσμικό και κατασκευαστικό επίπεδο. Την αύξηση του πληθυσμού ακολούθησε μία αύξηση της ανοικοδόμησης, που ανακόπηκε από την οικονομική ύφεση μετά το 1930, περιοριζόμενη σε επιδιορθώσεις, μεταρρυθμίσεις και μικρές προσθήκες. Μεταπολεμικά, το οικιστικό απόθεμα ανανεώθηκε ξανά με πολυώροφες οικοδομές με σκελετό οπλισμένου σκυροδέματος και κτίρια συλλογικής κατοίκησης. Διάσπαρτα παρέμειναν εγκλωβισμένα τα οικιστικά κατάλοιπα προηγούμενων εποχών, χωρίς να συγκροτούν ένα αξιόλογο διατηρητέο τμήμα που θα προσέδιδε στον οικισμό κάποιον ξεχωριστό χαρακτήρα. Εξαίρεση αποτελεί η περιοχή γύρω από το μητροπολιτικό ναό στο Βαρόσι, όπου η κλίμακα του χώρου, η πολυποίκιλη μορφολογία των κτισμάτων και η εναλλαγή των ελεύθερων και κλειστών χώρων δημιουργούν ένα ενδιαφέρον σύνολο. Εν τέλει η μορφολογία του σύγχρονου αστικού ιστού του Σιδηροκάστρου, ως αποτέλεσμα των διεργασιών που σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια της μακράς του πορείας, δε διαφέρει απ’ αυτήν των άλλων μικρών αστικών κέντρων του βορειοελλαδικού χώρου. Όμως στο Σιδηρόκαστρο η κυριαρχία του θεόρατου βράχου και ο διαχωριστικός ρόλος του Κρουσοβίτη και του χειμάρρου της Μαϊμούδας υπήρξαν και παραμένουν τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά που προσδίδουν στο χώρο μια ανεπανάληπτη ιδιαιτερότητα.